Nếu ngày mai Ðảng Cộng Sản Việt Nam tuyên bố xóa bỏ Ðiều 4 Hiến Pháp (đảng hết độc quyền lãnh đạo) rồi tổ chức bầu cử tự do trong sáu tháng, thì kết quả sẽ ra sao? Ðảng viên cộng sản sẽ thắng hay những người yêu tự do dân chủ sẽ thắng? Có thể đoán rằng các lãnh tụ cộng sản hiện nay sẽ tranh cử và thắng nhiều hơn những người đối lập. Vì trong cuộc tranh cử họ có sẵn một guồng máy mạnh hơn, nhiều tiền vận động hơn, tiền của đảng cũng như của các ứng cử viên. Trong khi những nhà đấu tranh cho dân chủ hiện nay, những người yêu dân chủ thật sự, thiếu cả hai thứ đó.
Năm 1989 Ðảng Cộng Sản Albania đã làm đúng như vậy. Ðêm hôm trước, Tường Berlin đổ, đêm hôm sau họ truất phế tổng bí thư (nắm quyền hơn 40 năm) để trút hết tội lỗi lên một người. Rồi xóa bản hiến pháp độc quyền, giải tán đảng, lập đảng mới, tổ chức bầu cử. Và họ thắng cử. Mấy năm sau, dân Albania thấy đất nước chẳng tiến bộ gì được, đã bầu cho một liên minh các đảng đối lập lên thay. Nhưng liên minh này cũng chưa biết làm chính trị dân chủ là như thế nào, không đoàn kết được với nhau để có được những chính sách phục hưng kinh tế, cho nên kỳ bầu cử sau đó lại thua. Ðảng cộng sản cũ lại thắng vì họ vẫn có nhiều tiền hơn, và học được kỹ thuật tranh cử nhanh hơn.
Dân Việt Nam thế nào cũng sẽ sống dân chủ tự do. Chắc chắn như vậy. Khi dân chủ hóa thì dân quyết định, bằng lá phiếu chọn người nắm quyền cai trị. Những nhà đấu tranh dân chủ hiện nay chắc đã nghĩ đến viễn tượng đó; chắc nhiều người đã chuẩn bị. Họ sẽ phải tranh cử, và tranh cử với các đảng viên cộng sản.
Trong các cuộc bầu cử sau này chỉ có một trường hợp mà họ không lo bị thua đảng cộng sản (cũ, đã đổi tên), là thay đổi bằng bạo lực. Một cuộc cách mạng xóa bỏ chế độ cộng sản. Chính quyền mới cấm các đảng viên cộng sản không được tranh cử trong một thời hạn 5 năm, 10 năm hay vĩnh viễn. Nhưng ngay cả trong trường hợp đó, các lãnh tụ và đảng viên cộng sản vẫn có thể đứng đằng sau giật dây cho một đảng ABC nào đó, và sử dụng tiền bạc cũng như guồng máy tay chân của họ giúp cho đảng ABC đắc cử.
Nhưng dân Việt Nam có muốn một cuộc thay đổi bằng bạo lực không? Hơn nữa, những người thiết tha với dân chủ và kính trọng các quy tắc dân chủ cũng không muốn cấm đoán bất cứ một công dân nào không cho sử dụng quyền tự do ứng cử.
Cho nên, ngay từ bây giờ các nhà đấu tranh dân chủ ở nước ta cần học kinh nghiệm tranh đấu trong khuôn khổ thể chế dân chủ. Thí dụ, cần học kinh nghiệm sống về vận động tranh cử. Nước Indonesia đang cho chúng ta một bài học, không nên bỏ qua.
Tháng Tư vừa qua, dân Indonesia đã đi bỏ phiếu bầu hai viện Quốc Hội, và tuần sau 185 triệu cử tri sẽ đi bầu tổng thống. Ðây là cuộc bầu cử thứ tư kể từ năm 1998, khi chính quyền quân phiệt Suharto bị lật đổ sau 30 năm kìm giữ nước này trong vòng lạc hậu. Có 46 đảng chính trị ghi tên, sau chỉ còn 12 đảng (và 3 đảng ở địa phương Aceh) đủ điều kiện tranh cử. Kết quả là Ðảng Dân Chủ Ðấu Tranh về đầu chiếm gần 20% số phiếu, còn Ðảng Dân Chủ của đương kim Tổng Thống Bambang Yudhoyono chỉ được 10%, mất một nửa số phiếu ủng hộ.
Ngày 9 Tháng Bảy tới, dân Indonesia sẽ chọn tổng thống. Từ đầu năm nay, trong số các ứng cử viên tổng thống người được dư luận ủng hộ nhất là ông Joko Widodo, gọi thân mật là Jokowi. Người đứng thứ nhì là Tướng Prabowo Subianto. Hai ứng cử viên trái ngược hẳn nhau.
Joko Widodo (tức Jokowi) 53 tuổi, đang là đô trưởng thủ đô Jakarta, xuất thân là thuộc một gia đình trung lưu, chính ông cũng nghèo, làm nghề bán đồ đạc dùng trong nhà. Khác với các nhà chính trị Indonesia, ông không được học đại học ngoại quốc. Widodo nổi tiếng từ khi đắc cử làm thị trưởng thành phố Solo, ông đã đề cao quy tắc minh bạch, công khai, cải cách để dân chúng được theo dõi và biết guồng máy hành chánh làm việc ra sao. Thị Trưởng Jokowi tạo thêm nhiều công viên xanh cỏ, đặt ghế cho dân ngồi chơi. Ông được dân tin tưởng, mặc dù đã giải tỏa cả những khu bán hàng rong cản trở lưu thông; cho nên đã được tái cử với 90% số phiếu.
Năm 2012 Widodo đắc cử làm đô trưởng Jakarta, trong một năm rưỡi qua đã đưa ra chương trình bảo trợ y tế cho người nghèo và di tản được những khu nhà ổ chuột vào mùa mưa luôn luôn bị ngập nước; một việc mà chính quyền trước kia nói mãi mà chưa ai làm. Ông được tiếng là người lo những vấn đề thực tế của dân, và đặc biệt được coi là rất trong sạch, trong một xứ đầy tham nhũng từ thời độc tài quân phiệt.
Widodo đưa ra nhiều dự án cải tổ giao thông công cộng, cải thiện hệ thống thoát nước và đổ rác cho thành phố. Ông đã đi thăm các ngõ hẻm, lắng nghe người dân nói, chuyện xưa nay ít nhà chính trị nào làm.
Tướng Prabowo Subianto, 62 tuổi, thuộc một gia đình giàu có bậc nhất ở Jakarta; nhờ những quan hệ với chế độ quân phiệt cũ. Ông đã lấy con gái Tướng Suharto, nay đã li dị nhưng bà vẫn đi vận động tranh cử cho chồng cũ. Người em ông, một doanh nhân giàu có, cũng đi vận động cho anh. Nhưng sức mạnh đáng kể của Subianto là được hai đại gia ủng hộ, họ làm chủ năm trong số 12 hệ thống truyền hình trên toàn quốc. Tướng Subianto đã ra tranh cử tổng thống hai lần, không thành công nhưng ông có rất nhiều kinh nghiệm; có thể nói ông đã chuẩn bị cuộc tranh cử từ nhiều năm qua. Tháng Ba vừa qua, tới sân banh vận động tranh cử bằng máy may trực thăng, được nhiều người công kênh trên vai.
Còn Jokowi chỉ chính thức tranh cử tổng thống từ Tháng Ba, sau khi chủ tịch đảng của ông là bà Megawati Sukarnoputri, một cựu tổng thống, con gái Sukarno, vị tổng thống đầu tiên của Indonesia, chính thức tuyên bố bà không ứng cử.
Ðầu năm nay, các cuộc nghiên cứu dư luận cho thấy Jokowi dẫn trước Prabowo 39% trong tỷ số được dân tín nhiệm. Nhưng đến ngày 30 Tháng Sáu vừa qua, Prabowo đã vượt lên, chỉ còn thua Jokowi gần 4% (46% so với 42.6%)
Tại sao uy tín ông Joko Widodo bị tụt xuống nhanh như vậy?
Vì Prabowo biết sử dụng các kỹ thuật tranh cử, còn Widodo phải nói là một tay mơ.
Trước hết, Prabowo đã tranh cử hai lần rồi, có sẵn một guồng máy, được nhiều đài truyền hình ủng hộ, và có tài hùng biện. Nhưng tai hại nhất cho Widodo là có những tin đồn, hoàn toàn bịa đặt nhưng lại được nhiều người tin. Người ta đồn rằng Widodo là người gốc Trung Hoa chứ không phải là dân Indonesia chính cống. Chưa hết, Widodo bị tố là theo đạo Thiên Chúa, không phải người Hồi Giáo. Ở một quốc gia 90% theo Hồi Giáo, dù rất ôn hòa, một người ngoại đạo khó tranh cử tổng thống! Hơn nữa, phần lớn người Thiên Chúa Giáo là gốc Hoa, hai điều đó phù hợp với nhau khiến lời đồn đãi dễ được tin hơn.
Joko Widodo ngây thơ, tìm cách cải chính những lời đồn tai hại này. Ông đưa ra cả giấy chứng nhận ông đã đi hành hương ở thánh địa Mecca, một trong năm bổn phận của tín đồ Hồi Giáo. Khi nhắc đi nhắc lại các lời cải chính, Widodo đã vô tình giúp cho tin đồn được loan truyền rộng hơn. Mà không phải ai nghe xong tin đồn cũng đi tìm coi tin cải chính ra sao! Widodo không học kinh nghiệm của Tổng Thống Barack Obama. Trong hai lần ông tranh cử, có tin đồn ông không sinh ở Mỹ, thiếu điều kiện để ứng cử. Obama không bao giờ nhắc đến các lời đồn này. Ða số cử tri nghĩ đó là một chuyện bịa đặt, không quan tâm đến nữa. Một quy luật trong việc tranh cử, giống như trong chiến tranh, là chính phe mình phải quyết định đánh trận ở địa bàn nào, vào thời gian nào mình có lợi thế nhất. Trong cuộc tranh cử, địa bàn là các “đề tài thảo luận” trong dân chúng, suốt mùa tranh cử. Ðể cho đối phương ấn định đề tài là đã thua một bước rồi. Bị cuốn vào đó, là rất ngây thơ, dại dột.
Ðiều đáng lo cho Widodo là hai ứng cử viên tổng thống có những chương trình tranh cử giống nhau. Cả hai đều nhấn mạnh đến việc bảo vệ tài nguyên quốc gia, không cho người ngoại quốc khai thác thủ lợi. Cả hai đều nói sẽ bảo vệ các xí nghiệp trong nước chặn bớt hàng nhập cảng; cùng đề cao việc xây dựng thêm đường, cầu, bến cảng, và giảm bớt trợ cấp giá xăng. Hai ứng cử viên khác nhau nhất là trong cá tính.
Widodo có thành tích đã làm được việc ở thành phố Solo, và rất trong sạch. Nhưng đối thủ lại chỉ trích rằng các dự án lớn của ông cải tiến thủ đô Jakarta chậm trễ chưa tiến được bước nào (vì phải giải tỏa nhiều khu dân cư, chưa thương thuyết được với dân), nên để cho ông cai trị Jakarta rút kinh nghiệm …thêm 5 năm nữa! Một nhược điểm khác của Widodo là ông không được những người cùng đảng ủng hộ hết mình. Ðối thủ lại tìm các tố rằng ông hoàn toàn bị bà Megawati Sukarnoputri giật dây.
Prabowo bị tố cáo đã vi phạm nhân quyền trong khi làm tướng, nhưng ông ta giải thích rằng: Tôi chỉ làm bổn phận của một quân nhân! Ông cũng bị chỉ trích là chủ trương thay đổi hiến pháp Indonesia, không cho dân trực tiếp bầu tổng thống mà để Quốc Hội bầu; như vậy các đảng phái chính trị dễ thao túng hơn.
Prabowo cũng đưa ra nhưng lời hứa quá hão huyền, như sẽ đạt tỷ lệ tăng trưởng kinh tế 10% một năm; các chuyên viên kinh tế biết rằng được 5% đã quý lắm rồi. Nhưng đại đa số dân chúng không mấy ai quan tâm đến những “chi tiết” chuyên môn như thế.
Chỉ còn mấy ngày nữa chúng ta sẽ biết dân Indonesia chọn ai làm tổng thống trong 5 năm tới. Người Việt Nam nên theo dõi cuộc tranh cử này, vì đây là một sinh hoạt chính trị cho chúng ta rất nhiều bài học. Dân Chủ không phải là một vở kịch viết sẵn, cứ theo như thế mà diễn. Nhiều nước lật đổ được chế độ độc tài rồi lại bị đổi ngược thế cờ; có khi lại rơi vào một chế độ độc tài khác. Không phải cứ chấm dứt một chế độ độc tài là có một bữa tiệc Dân Chủ bày ra.
Ngô Nhân Dụng
