Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ 12 dự kiến sẽ tổ chức vào đầu năm 2016 nhưng tình hình quan hệ với Trung Quốc, vấn đề Biển Đông và những truy vấn về thế hệ lãnh đạo tiếp theo của đất nước này có thể tạo nên một sự trì hoãn.
Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN) trong năm tới dự kiến sẽ không đề ra thay đổi gì đáng kể đối với chính sách hội nhập quốc tế chủ động hiện thời, nhưng ông Carlyle A Thayer cho rằng truy vấn về thế hệ lãnh đạo tương lai của Việt Nam vẫn hiện diện.
ĐCSVN dự kiến tổ chức đại hội đảng toàn quốc tiếp theo vào đầu năm 2016. Tuy nhiên, có nhiều dấu hiệu cho thấy họ đã không đạt được sự đồng thuận trong nhiều vấn đề, trong đó có Biển Đông và tình hình quan hệ với Trung Quốc và lựa chọn cho thế hệ lãnh đạo tương lai của Việt Nam. Điều này có thể tạo ra thay đổi về ngày dự kiến tổ chức Đại hội Đảng.
Cứ mỗi 5 năm, chính phủ Việt Nam lại tổ chức Đại hội Đảng [Cộng sản] toàn quốc. Đó là hội nghị quan trọng nhất trong nền chính trị độc đảng của quốc gia này, sẽ kéo dài 5 ngày với sự tham dự của khoảng 1.400 đại biểu đại diện cho 63 đơn vị hành chính của Việt Nam (58 tỉnh và 5 thành phố trực thuộc quyền kiểm soát của Trung ương), và các tổ chức Đảng trong chính phủ trung ương, và cả Quân đội Nhân dân Việt Nam.
Có 5 nhiệm vụ chủ yếu trong mỗi lần đại hội Đảng toàn quốc: phê chuẩn Báo cáo Chính trị của Tổng Bí thư Đảng Cộng sản, thông qua kế hoạch kinh tế–xã hội của Việt Nam trong 5 và 10 năm tới (2016–2025), điều chỉnh lại nền tảng chính trị của Đảng Cộng sản, sửa đổi Điều lệ Đảng và bầu ra Ủy ban Trung ương mới, và đây cũng là nhiệm vụ quan trọng nhất.
Năm nay, một quy tắc mới xuất hiện nhằm làm giảm ảnh hưởng của các đại biểu Đảng Cộng sản trong việc lựa chọn các thành viên của Ủy ban Trung ương mới. Giới đại biểu Đảng trong quá khứ đã được trao quyền đề cử thêm ứng viên Trung ương Đảng trong Đại hội đại biểu để từ đó các nhà lãnh đạo cao cấp trong Đảng phê duyệt danh sách chính thức. Trong kỳ Đại hội Đảng lần trước, có nhiều người được các đại biểu Đảng đề cử sau đó được bầu vào Ủy ban Trung ương.
Tại Đại hội Đảng Cộng sản toàn quốc lần thứ 12, tất cả các ứng viên Ủy ban Trung ương Đảng phải được Ủy ban Trung ương chấp thuận trước khi tên của họ được ghi trên lá phiếu. Vào ngày cuối cùng của Đại hội Đảng, Ủy ban Trung ương mới sẽ tổ chức cuộc họp toàn thể đầu tiên và bầu Bộ Chính trị mới, sau đó chọn một người trong số thành viên Bộ Chính trị làm Tổng Bí thư.
Theo yêu cầu của Điều lệ Đảng, Ủy ban Trung ương phải triệu tập các ủy viên ít nhất hai lần một năm, trong thực tế, các ủy viên Ủy ban Trung ương Đảng thậm chí còn được triệu tập thường xuyên hơn. Tuy nhiên, trong năm 2014, Ủy ban Trung ương chỉ triệu tập hội nghị một lần. Đây là có thể là một dấu hiệu cho thấy sự chia rẽ sâu sắc trong nền chính trị của ĐCSVN đối với chính sách Biển Đông và quan hệ với Trung Quốc, sau cuộc khủng hoảng do chính quyền Bắc Kinh gây ra khi họ triển khai giàn khoan dầu tại vùng biển tranh chấp từ tháng 5 đến tháng 7 năm 2014.
Quá trình chuẩn bị cho Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 12 đã diễn ra trong lặng lẽ so với 8 lần đại hội trước, kể từ khi nước Việt Nam thống nhất. Giới truyền thông Việt Nam hiện đang vô cùng yên tĩnh và báo cáo xác nhận các khâu chuẩn bị cho Đại hội vẫn đang được tiến hành chỉ vừa mới xuất hiện. Thậm chí ngày tổ chức chính thức vẫn chưa được công bố.
Những văn bản chính sách được soạn thảo theo thủ tục như Báo cáo Chính trị và Kế hoạch kinh tế–xã hội hiện đang lưu hành giữa các nhóm được tập trung đặc biệt để thảo luận và nhận xét. Sau quá trình tinh chỉnh, các văn bản chính sách dự thảo sẽ được phổ biến trong công chúng. Ví dụ, dự thảo Báo cáo chính trị và Báo cáo kinh tế–xã hội 10 năm cho kỳ Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 11, tổ chức vào tháng Giêng năm 2011, đã được phổ biến vào ngày 20 tháng 4 năm 2010, nghĩa là những 9 tháng trước ngày tổ chức Đại hội. Nhưng hiện giờ, nếu Đại hội lần thứ 12 sẽ được tổ chức trong đầu năm tới thì ĐCSVN chỉ còn 4 tháng để hoàn tất quá trình này.
Cũng cần nhấn mạnh rằng, Ủy ban Trung ương ĐCSVN vừa triệu tập cuộc họp vào tháng 5 vừa rồi để thảo luận về nhân sự của Ủy ban Trung ương tiếp theo một cách chung chung. Các cuộc họp tiếp theo hiện dự kiến tổ chức trong tháng 10 và tháng 12. Trong tháng 3 vừa rồi, tác giả nhận được nguồn tin từ Bộ Quốc phòng Việt Nam tiết lộ rằng Sách Trắng Quốc phòng, vốn dự kiến công bố trong năm nay, sẽ được hoãn lại cho đến sau kỳ Đại hội lần thứ 12.
Yếu tố nào có thể giải thích cho quá trình này – một quá trình chuẩn bị cho Đại hội Đảng toàn quốc lại diễn ra trong sự tĩnh lặng bất thường, với lượng báo cáo rất hạn chế về kết quả của Hội nghị Ủy ban Trung ương Đảng tháng 5 vừa rồi, và Sách Trắng Quốc phòng Việt Nam còn bị hoãn? Lời giải thích rất có thể là sự trùng hợp của hai vấn đề gây tranh cãi – chính là ảnh hưởng của Trung Quốc (Chủ tịch Trung Quốc, cũng là Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc, Tập Cận Bình sẽ thăm Hà Nội vào tháng 10 hoặc tháng 12) và nhu cầu lựa chọn thế hệ lãnh đạo tiếp theo của Việt Nam.
Quy tắc hiện tại của ĐCSVN không cho phép bất kỳ lãnh đạo nào giữ chức quá hai nhiệm kỳ. Quy tắc này cũng yêu cầu các quan chức nghỉ hưu ở tuổi 65. Dựa theo những quy định này mà xét thì 9 trong số 16 ủy viên của Bộ Chính trị hiện nay sẽ phải nghỉ hưu ở đại hội năm tới. Điều này có nghĩa rằng Chủ tịch Trương Tấn Sang, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng và Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, cùng nhiều người khác, sẽ nghỉ hưu sau kỳ đại hội tới.
Tuy nhiên, có một ngoại lệ bắt buộc đối với tuổi về hưu trong trường hợp đặc biệt. Có tin đồn[1] đang phổ biến khẳng định rằng Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đang tìm cách trở thành Tổng Bí thư kế tiếp của ĐCSVN và ông sẽ yêu cầu quyền miễn trừ. Đây là diễn biến chưa từng có tiền lệ trong nền chính trị một đảng tại Việt Nam.
Trước mắt, những người lãnh đạo ngang cấp không thể sánh được với ông Dũng trong vấn đề kinh nghiệm kinh tế và quốc tế sau hai nhiệm kỳ làm Thủ tướng, đó là một lợi thế để ông đạt được chức Tổng Bí thư. Có vẻ ông Dũng cũng sẽ không để vấn đề ý thức hệ ràng buộc ông trong việc đối phó với Trung Quốc. Ông đã thẳng thắn bày tỏ sự phản đối trong sự kiện giàn khoan dầu để bảo vệ chủ quyền Việt Nam, cũng như nỗ lực hành động để nâng cao khả năng đáp trả thông qua luật pháp quốc tế đối với Trung Quốc[2].
Ông Dũng hiện vẫn hỗ trợ rộng rãi của các thành viên của Ủy ban Trung ương Đảng nhưng Bộ Chính trị giờ đang chia rẽ sâu sắc. Họ không chỉ chia rẽ vì vấn đề ganh đua cá nhân, mà còn vì họ không thể thống nhất trong chính sách ngoại giao với Trung Quốc và Hoa Kỳ. Cả Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama đều dự kiến sẽ đến thăm Việt Nam vào cuối năm nay.
Trong khi Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 12 của nước Việt Nam được dự kiến sẽ không tạo ra thay đổi gì đáng kể đối với chính sách hội nhập quốc tế chủ động hiện thời, nghi vấn về thế hệ lãnh đạo tương lai của Việt Nam vẫn hiện diện.
Carlyle A Thayer
Trường Sơn chuyển ngữ
Carlyle A. Thayer là giáo sư danh dự (Emeritus Professor) Đại học New South Wales tại Học viện Quốc phòng Úc, Canberra. Ông lấy bằng tiến sĩ ngành quan hệ quốc tế ở Đại học ANU.
Bài viết này là kết quả của sự hợp tác giữa trang Policy Forum và trang New Mandala[3], trang web hàng đầu về phân tích chính trị xã hội của khu vực Đông Nam Á.
Lưu ý: Bài viết này được sửa đổi vào ngày 9 tháng 9 để nhấn mạnh rằng Đảng Cộng sản Việt Nam đã tổ chức Hội nghị lần thứ 11 từ ngày 4 đến ngày 7 tháng 5 năm nay.
[1] http://thediplomat.com/2015/
[2]http://thediplomat.com/2014/
