Ngày hôm nay, Ngày Quốc Hận. Đã 41 năm rồi cả nước mất Tự Do. kính giới thiệu đến quý vị thân hữu vài đoạn trích từ bài thơ Tự Do – Liberté (bài thơ rất dài gồm 29 đoạn) của thi sĩ Paul Éluard.
Eugène Émile Paul Grindel, tự Paul Éluard, sanh tại Saint Denis (ngoại ô Paris) ngày 14/12/1895, mất ngày 18/11/1952 tại Charenton-le-Pont (cũng ngoại ô Paris).
Năm 1916, bút hiệu Paul Éluard xuất hiện với phong trào Đa đa –Dada. Phong trào đặt lại với đề « nhơn sanh quan » : một cái nhìn mới, phóng khoáng, không biên giới, cấm đoán, một đời sống đầy vô lý, không tưởng, nhộn, vui, điên khùng lẫn lộn. Dần dần Dada chuyển hướng sang surréalisme-siêu hiện thực. Thơ, họa, văn cả một phong trào nghệ thuật diễn tả sống thực, tả chân, sống động, Cùng với André Breton, một nhà thơ, nhà văn hay Jean Paulhan họ diễn tả sực day dứt, dằn vặt bằng cách dùng chữ, từ, ngôn ngữ.
Paul Éluard còn là một nhà văn kháng chiến. Suốt thời gian nước Pháp bị Đức chiếm. Paul Éluard đấu tranh không ngừng nghĩ. Bài thơ dài Liberté -Tự Do một thời gian là biểu tượng của kháng chiến Pháp chống Nazị-Đức-QuốcXã.
Bài thơ dài gồm 29 đoạn được các máy bay Anh thả hàng ngàn bản, xuống đất Pháp bị tạm chiếm suốt thời gian chiến tranh. Paul Éluard là biểu tượng của nguồn hy vọng.
Nhưng Paul Éluard cũng được xem là nhà thơ biểu tượng sự phản kháng, sự chống đối. Cùng với André Breton, Paul Éluard chống tất cả. Sức chống đối của nhà thơ cũng như những bài của thơ của nhà thơ vô tận, không ngừng nghỉ. Thi sĩ chống những, lệ luật, điều lễ, gò bó, bất công của xã hội : thí dụ tổ chức xã hội đang trục xuất những người loạn trí, những người điên ra khỏi xã hội. Với thi sĩ Paul Éluard, thơ có bổn phận, tố cáo tình trạng bất công ấy, giải thoát người điên loạn. Theo Paul Éluard, thể, nghệ thuật làm thi, làm thơ là « một nghệ thuật của ngôn ngữ, một nghệ thuật của sự sống, một vũ khí đạo đức – La poésie est un art de langage, un art de vie, un instrument moral ».
Câu cuối cùng của đoạn chót bài thơ Liberté « Je suis né pour te connaître, Pour Te nommer LIBERTÉ » được đặt trên mộ của Paul Éluard.
LIBERTÉ
Sur mes cahiers d’écoliers,
Sur les pupitres et les arbres,
Sur le sable sur la neige
J’écris Ton nom
Sur toutes les pages lues,
Sur toutes les pages blanches,
Pierre sang papier ou cendre
J’écris Ton nom
Sur les champs sur l’horizon,
Sur les ailes des oiseaux,
Et sur les moulins des ombres
J’écris Ton nom
Sur chaque bouffée d’aurore,
Sur la mer sur les bateaux
Sur la montagne démente
J’écris Ton nom
Sur la vitre des surprises,
Sur les lèvres attentives,
Bien au-dessus du silence
J’écris Ton nom
Sur la santé revenue,
Sur le risque disparu,
Sur l’espoir sans souvenir
J’écris Ton nom
Et par le pouvoir d’un mot,
Je recommence ma vie,
Je suis né pour
Te connaître
Pour Te nommer
Liberté
Paul Eluard
TỰ DO
Trên vở học trò,
Trên mặt bàn học,
Trên bìa vỏ cây,
Tôi viết tên Em
Trên trang sách đọc,
Trên trang vở trắng,
Giấy, đá, máu, tro,
Tôi viết tên Em
Đồng rộng chân trời,
Cánh chim tung cánh,
Trên bóng quạt trời
Tôi viết tên Em
Trên thuyền biển rộng,
Trên ngọn núi gào,
Hơi thở rạng đông
Tôi viết tên Em
Trên mỗi hình hài,
Trên từng khuôn mặt,
Vòng tay gọi mời
Tôi viết tên Em
Sau làn kính lạ,
Sau đôi môi chờ,
Từng mong thầm lặng,
Tôi viết tên Em
Hy vọng trở về,
Hiểm nguy quá khứ,
Tương lai kia kìa
Tôi viết tên Em
Nhờ ngôn từ mạnh
Tôi hồi sinh sống lại
Để hiểu biết Em
Để gọi tên Em
Tự Do
Hồi Nhơn Sơn, đất người sống tạm,
Những ngày cuối của Tháng Tư Đen lần thứ 42
Xin kính tặng, tưởng niệm mọi chiến sĩ tranh đấu và bỏ mình cho nền Tư Do
TS Phan Văn Song
Phỏng dịch
