1. Câu hỏi đầu tiên của cánh nhà báo Mỹ là câu hỏi về nhân quyền. Câu trả lời đầu tiên của Tổng Thống Hoa Kỳ Barack Obama ngay sau thượng đỉnh Mỹ-Trung cũng là nhân quyền. Tránh né đầu tiên của Chủ Tịch Nhà Nước Trung Quốc Hồ Cẩm Ðào cũng là chuyện… nhân quyền.
2. Tính từ khi Tổng Thống Obama đặt chân đến Washington D.C. cho đến giờ, hôm qua là ngày bận rộn nhất của Tòa Bạch Ốc. Từ 5 giờ sáng các nhà báo đã đứng xếp hàng để chờ qua trạm kiểm soát an ninh, và những ai không may đến sau 8 giờ thì chỉ có cách đứng tường thuật ở ngoài đường. Lý do: bên an ninh quyết định nhà báo cuối cùng được vào cổng đúng 8 giờ 30 phút, tức nửa tiếng đồng hồ trước khi nhà lãnh đạo xứ đông dân nhất xuất hiện trên khán đài danh dự.
Cũng giống như cuộc tiếp đón diễn ra hồi 2006 khi ông George W.Bush còn làm chủ Tòa Bạch Ốc, khoảng 50% nhà báo có mặt là những ký giả gốc Trung Hoa đi theo máy bay chở ông Hồ Cẩm Ðào sang Mỹ. Cánh nhà báo nước ngoài này bận rộn chụp hình cho nhau, chụp cả cái sân chơi nhỏ bé dành cho hai Ðệ Nhất Cô Nương Sasha và Malia, hay dùng ống kính ghi lại khoanh vườn nơi tổng thống Hoa Kỳ dùng làm sân tập đánh golf.
Ðúng 8 giờ 35 phút, ban nhạc Lục Quân Hoa Kỳ trổi bản đầu tiên. Năm phút sau đó phái đoàn quan khách Trung Quốc xuất hiện, theo sau là đoàn quan khách Mỹ. Mọi người bắt tay nhau, nói chuyện, lại chụp hình kỷ niệm và chỉ đứng ngay hàng thẳng lối khi loa phóng thanh loan báo tổng thống Hoa Kỳ và đệ nhất phu nhân xuất hiện. Ðúng 2 phút sau đó, chiếc limo màu đen chở Chủ Tịch Hồ Cẩm Ðào và phu nhân cũng từ ngoài cổng chạy vào. Ông bà Obama đến tận xe chào đón vị khách quý. Thủ tục chào đón quốc khách bắt đầu bằng nghi lễ chào quốc kỳ, duyệt hàng quân danh dự, bắn 21 phát đại bác chào mừng. Mất đúng 15 phút, tổng thống Mỹ mới đứng trước bục gỗ đọc bài diễn văn.
“Thay mặt cho Michelle, nhà tôi, chúng tôi xin chào mừng ông đến Tòa Bạch Ốc. Thay mặt cho nhân dân Hoa Kỳ, chúng tôi chào mừng ông đến thăm nước Mỹ.” Bài diễn văn kéo dài gần 10 phút của ông Obama nhắc đến những thành quả về kinh tế của Trung Quốc, về nhân quyền, và về ước mong 2 nước sẽ bắt tay làm việc chung trong những vấn đề mang tính toàn cầu khác.” Ông Obama kết thúc bằng câu “chúng ta hãy cùng nhau nắm bắt lấy cơ hội.”
Tiếp lời ông Obama là phát biểu của vị khách quý. Ông Hồ Cẩm Ðào cho biết ông sang Mỹ “để xây dựng niềm tin” giữa 2 quốc gia và 2 nhà lãnh đạo. Ông cũng bảo Trung Quốc muốn mở một trang sử quan hệ mới với Hoa Kỳ “dựa trên căn bản tôn trọng lẫn nhau” để “cả hai bên cùng có lợi.” Ông nói thêm với trang sử mới về ngoại giao này, cả Trung Quốc lẫn Hoa Kỳ “chỉ thắng chứ không thua.”
3. Cuộc họp báo bắt đầu với câu trả lời của tổng thống Hoa Kỳ về những gì liên quan tới nhân quyền mà ông đã trình bày cho ông Hồ Cẩm Ðào. Ông Obama cho hay “cái nhìn cốt lõi” của nước Mỹ về vấn đề này rất đơn giản: mọi quốc gia, mọi chính phủ đều phải tôn trọng tất cả những quyền căn bản của con người, như “quyền tự do phát biểu, tự do tôn giáo, tự do hội họp.”
Nhà lãnh đạo nước Mỹ cũng nhìn nhận Trung Quốc và Hoa Kỳ khác nhau về nhiều mặt, từ lịch sử, văn hóa cho tới thể chế chính trị, nhưng quyền căn bản cốt lõi thì ở bất kỳ nơi đâu cũng là những quyền tự do căn bản mà tất cả mọi quốc gia đều phải tôn trọng. Ông cũng cho biết đã trình bày điểm này một cách thẳng thắn và mạnh mẽ trong các cuộc thảo luận với phía đối tác, cũng như “đôi khi còn tạo căng thẳng giữa hai chính phủ” nhưng “điều đó không ngăn cản chúng ta hợp tác để giải quyết những vấn đề quan trọng khác.”
Ông Hồ Cẩm Ðào không trả lời câu hỏi này. Ðến khi nhà báo Mỹ thứ nhì nhắc lại, lúc đó ông mới cho biết vì hệ thống máy của người phiên dịch gặp trở ngại nên ông không nghe hết câu hỏi, chứ không phải ông không muốn trả lời.
Trước hết, ông nói rằng trong tất cả những lần gặp và bàn thảo với tổng thống Hoa Kỳ, vấn đề nhân quyền bao giờ cũng được nói tới, và điều ông nhắc đi nhắc lại với vị nguyên thủ của Mỹ là “Trung Quốc luôn luôn thực hiện đúng lời cam kết bảo vệ và cổ võ nhân quyền” và Bắc Kinh đã “tiến bộ rất nhiều” trong lãnh vực này.
Theo lời người đang lãnh đạo đảng và nhà nước Hoa Lục, “một mặt tôn trọng những quyền căn bản của con người, nhưng mặt khác cũng cần phải hiểu là mỗi quốc gia ở trong những điều kiện khác nhau. Trung Quốc là một nước đang phát triển với dân số thật đông, và cũng là một nước đang phát triển trong giai đoạn đổi mới nghiêm trọng.”
Giai đoạn hiện nay, theo ông, “nước Trung Hoa đang đối diện với những thử thách về phát triển kinh tế lẫn phát triển xã hội, thanh thử ra vẫn còn rất nhiều điều phải làm trong lãnh vực nhân quyền.” Ông cũng cho hay sẵn sàng thảo luận với Hoa Kỳ và các nước khác về vấn đề này, nhưng không quên nhắc lại câu nói muôn thủa: các nước phải biết áp dụng “quy luật căn bản là đừng can thiệp vào chuyện nội bộ của nước khác.”
4. Ðừng quên thượng đỉnh Mỹ-trung không chỉ nói về nhân quyền.
Bên cạnh căng thẳng giữa đôi bên về quyền căn bản của con người, hai chính phủ cũng đạt được một số thành quả, cho dù chính các viên chức thân cận với Tổng Thống Obama cũng phải nói “thành quả có được không nhiều bằng những trở ngại chưa giải quyết xong.”
Thành quả đầu tiên là những hợp đồng thương mại trị giá tổng cộng lên tới 45 tỷ dollars hàng hóa mà Hoa Kỳ sẽ bán sang Hoa Lục. Theo trình bày của Tổng Thống Obama, các hợp đồng thương mại này sẽ giúp “tạo 235,000” việc làm cho người Mỹ. Ông cũng lên tiếng ca ngợi việc Bắc Kinh giúp bài trừ tệ trạng hàng giả, đồng thời cũng nhắc lại chuyện Trung Quốc phải định lại tỷ giá đồng Nhân Dân tệ cho đúng, để tránh thâm thủng mậu dịch mà Hoa Kỳ và những nước bạn hàng khác đang phải gánh chịu.
Về mức phát triển của Trung Quốc, tổng thống Hoa Kỳ nói rằng một nước Trung Hoa phát triển là “điều tốt cho thế giới và cho nước Mỹ,” nhưng cũng nhấn mạnh mức phát triển đó phải được dùng để xây dựng an ninh và hòa bình, không được sử dụng là phương tiện tạo tranh chấp ở khu vực hay ở những nơi khác trên thế giới.
5. Chương trình kết thúc với bữa dạ tiệc do tổng thống Hoa Kỳ và đệ nhất phu nhân khoản đãi.
Hai nhà lãnh đạo mời mọi người nâng ly, chúc mừng mối quan hệ ngày một gần gũi hơn giữa 2 quốc gia từng có thời xem nhau là thù nghịch. Chủ Tịch Hồ Cẩm Ðào nhắc lại điều ông đã trình bày trong quốc họp báo lúc xế trưa, rằng ông và Tổng Thống Obama “đồng ý chia sẻ và mở rộng những điểm tương đồng,” xem đó là bước đầu để xây dựng một mối quan hệ “đặt trên nền tảng tôn trọng lẫn nhau, để có lợi cho nhân dân 2 nước và cho toàn thế giới.” Ông cũng nói, Trung Quốc đã cùng Hoa Kỳ mở rộng hợp tác, cổ võ hòa bình, ổn định, và phát triển cho vùng Châu Á-Thái Bình Dương và cho toàn cầu.
Cả ông Chủ Tịch Hạ Viện John Boehner lẫn ông chủ tịch Khối Thiểu Số Thượng Viện đều từ chối dự bữa tiệc khoản đãi ông Hồ Cẩm Ðào. Trong cuộc họp báo, câu hỏi liên quan đến chuyện này đã được đặt ra, đi kèm với giải thích là phe Cộng Hòa vẫn nghĩ Trung Quốc là đối thủ kinh tế của Mỹ và không biết ông chủ tịch nhà nước Hoa Lục có định làm gì để giải tỏa thắc mắc của phía đảng Cộng Hòa hay không. Câu trả lời của ông Hồ Cẩm Ðào: “Chuyện mời ai, ai nhận lời, ai từ chối thì nên hỏi thẳng Tổng Thống Obama.”
Chuyện bên lề: trong số khách được mời dự tiệc có nhà thiết kế thời trang nổi tiếng Vera Wang và tài tử lừng danh Jackie Chan. Người đẹp Vera Wang nhất định không cho biết chiếc áo dạ hội cô mặc là do chính cô hay do người khác vẽ kiểu. Tài tử Jackie Chan thì nói hôm nay đi ăn tiệc với tổng thống và chủ tịch nước nên phải nghiêm chỉnh, không biểu diễn nhào lộn như lúc… đóng phim!
Nguyễn Văn Khanh
