“Tập Thái Tử” Đâu Rồi? Ôm Một Bình Ga Lặn Rất Sâu!
Sau hai tuần vắng mặt, Tập Cận Bình vừa xuất đầu lộ diện
Chưa đầy hai tháng trước khi Đảng Cộng Sản Trung Hoa họp Đại hội khóa 18 và Phó Chủ tịch Tập Cận Bình sẽ lên thay Hồ Cẩm Đào làm Tổng Bí thư và Chủ tịch Nhà nước thì việc họ Tập vắng mặt trong hai tuần liền kể từ đầu Tháng Chín làm dư luận xôn xao, đồn đoán và ngờ vực…. Cùng với cuộc khủng hoảng tại Hoa Kỳ vì làn sóng phản đối và bạo động trong khối Hồi giáo, xin hãy nhìn vào sự ổn định đáng ngại của Trung Quốc.
Năm Nhâm Thìn 2012 này là năm cực động cho nội tình Trung Quốc khi kinh tế toàn cầu và cả kinh tế xứ này đang bị suy trầm, khi động loạn xã hội là mối đe dọa cho lãnh đạo với các cuộc biểu tình bạo động ở nhiều nơi, hơn 50 vụ tự thiêu của tăng ni và người dân Tây Tạng.
Năm nay cũng là thời điểm của Đại hội Khoá 18 của đảng Cộng sản Trung Hoa, để đưa lên thế hệ lãnh đạo mới thay thế các lãnh tụ như Hồ Cẩm Đào, Ngô Bang Quốc và Ôn Gia Bảo. Đây là “thế hệ thứ năm” sau thế hệ Mao Trạch Đông, Đặng Tiểu Bình, Giang Trạch Dân và Hồ Cẩm Đào. Mười năm một lần, Trung Quốc lại có chuyển giao quyền lực như vậy, lần trước là sau Đại hội 16, vào năm 2002.
Trong khung cảnh đó, ngay từ đầu năm, giữa những tin dồn dập về biểu tình và bạo động ở nhiều nơi, người ta thấy bùng nổ sự biến khi Giám đốc Công an kiêm Phó Thị trường thành phố Trùng Khánh vào tòa Tổng lãnh sự Hoa Kỳ ở thủ phủ Thành Đô của tỉnh Tứ Xuyên xin tỵ nạn chính trị. Vụ Vương Lập Quân xin đào thoát và sau đó được an ninh Trung Quốc bắt giữ đã châm ngòi cho cuộc khủng hoảng chính trị vì Bí thư Trùng Khánh là Bạc Hy Lai bị cách chức và ra khỏi Bộ Chính trị, và vợ là Cốc Khai Lai bị ra toà vì tội giết người.
Từ các biến cố dồn dập đó, đã có tin đồn là Bạc Hy Lai cùng người đỡ đầu là Chu Vĩnh Khang, Chủ tịch ban Chính Pháp Trung ương, Ủy viên hàng thứ chín trong Thường vụ Bộ Chính trị đã cùng một số tướng lãnh tại khu vực Tây Nam dự tính tiến hành đảo chánh mà không thành. Khủng hoảng chính trị từ Trùng Khánh đã dội ngược vào trung ương tại Bắc Kinh.
Giữa lúc đó, tin đồn về sự biến tại Bắc Kinh cứ như vết dầu loang mà tràn ra ngoài khi Phó Chủ tịch Tập Cận Bình vắng mặt một cách khó hiểu từ đầu Tháng Chín. Dù lịch trình được chuẩn bị từ trước, bốn cuộc tiếp xúc của ông với giới chức quốc tế, kể cả Ngoại trưởng Hoa Kỳ, Thủ tướng Singapore và Đan Mạch đã bị hủy bỏ vào giờ chót. Lý do chính thức là vì sức khoẻ: ông bị đau lưng.
Có tin đồn là đau lưng sau một tai nạn nhỏ trong hồ bơi. Có thể là vì con tim mệt mỏi. Tin đồn dữ dội hơn vậy là ông lâm trọng bệnh, bị mưu sát, có khi đã tạ thế….
Bất chấp những loại tin đồn như vậy, bộ Ngoại giao Bắc Kinh – cơ chế duy nhất có phát ngôn viên thường xuyên tiếp xúc với truyền thông quốc tế – không có lời giải thích nào thoả đáng hơn. Mới nhất thì báo chí chỉ chính thức một lần nhắc đến ông trong số lãnh tụ có lời phân ưu với gia đình lão tướng Hoàng Vinh vừa tạ thế. Những chuyện ấy càng khiến dư luận bên trong và bên ngoài bàn tán dị nghị.
Có thể là Tập Cận Bình sẽ tái xuất hiện trong những ngày tới (bài này được viết ngày 12 và quả nhiên Tập Cận Bình xuất hiện hôm 15), nhưng vấn đề không chỉ liên hệ đến một cá nhân dù là người sẽ nắm lấy quyền lực cao nhất. Vấn đề là những nhược điểm trong hệ thống chính trị Trung Quốc, dù được tái phối trí từ hai chục năm qua, nay lại hết phù hợp với những đòi hỏi dồn dập của tình hình.
Bài này sẽ nghiêm túc nói về chuyện đó.
Phó Chủ tịch Tập Cận Bình sẽ lên thay Hồ Cẩm Đào làm Tổng Bí thư và Chủ tịch Nhà nước?
Trong hệ thống quyền lực hiện nay, lãnh đạo Trung Quốc có 25 người là Uỷ viên Bộ Chính trị. Trong số này, chín ủy viên của Ban Thường vụ Bộ Chính trị mới là những người quyền thế nhất. Mỗi người đều có những trách nhiệm riêng ở trong đảng và bộ máy nhà nước cùng quân đội là ba cơ chế song hành. Họ đấu tranh, thuyết phục và thỏa hiệp với nhau để dung hòa quan điểm và quyền lợi, nhưng người nào cũng có phe cánh của mình.
Bốn phe có thế lực nổi bật trong nhóm quyền lực mờ ảo và mờ ám này là 1) nhóm “Thái tử đảng” gồm con cháu các đại công thần thời cách mạng và liên kết với nhau vì quyền lợi hơn là lập trường tư tưởng; 2) khối “Đoàn phái” là các đảng viên xuất thân từ Đoàn Thanh niên Cộng sản (Cộng thanh đoàn) và cùng nương nhau để tiến lên vị trí quyền lực cao nhất; 3) “Cánh Thượng Hải” là các đảng viên xuất thân hay dựng nghiệp từ thành phố Thượng Hải, với uy thế nhiều khi lấn át các đảng viên cao cấp nhất của Bắc Kinh; 4) nhóm “Thanh Hoa” xuất thân từ Đại học Thanh Hoa ở Bắc Kinh, là phần tử ưu tú có trình độ chuyên môn khá cao. Ngoài ra cũng còn các đảng viên xuất thân các trường lớn, như Đại học Bắc Kinh hay Đại học Phục Đán tại Thượng Hải.
Trong hệ thống hiện tại, nguyên Chủ tịch Giang Trạch Dân là người tiến lên từ “Cánh Thượng Hải”, dù đã về hưu vẫn gài người của mình vào Bộ Chính trị và nhất là Thường vụ Bộ Chính trị để giành ảnh hưởng với đương kim Chủ tịch Hồ Cẩm Đào và đã có quyền lợi liên kết với nhóm “Thái tử đảng”.
Là lãnh tụ của “Đoàn phái”, Hồ Cẩm Đào sẽ về hưu từ đầu năm tới, nhưng cũng nâng đỡ vây cánh của mình để tiếp tục gây ảnh hưởng trong hệ thống chính trị. Cả hai đều vận động các đảng viên ưu tú từ nhóm “Thanh Hoa”, Bắc Kinh hay Phục Đán để tạo thế lực cho mình. Trong thực tế, Giang Trạch Dân hay Hồ Cẩm Đào, hoặc các lãnh tụ đã hay sắp về hưu như Lý Bằng, Chu Dung Cơ, Ngô Bang Quốc và Ôn Gia Bảo đều trở thành những “Thái thượng hoàng”, họ kín đáo vận động và chi phối những người đương nhiệm, nằm bên ngoài sự hiểu biết và phán xét của dân chúng.
Trên đại thể thì ngoài việc tranh giành đặc lợi cho tay chân và thân tộc, khác biệt chính giữa hai nhóm thế lực (“Cánh Thượng Hải” và “Đoàn phái”) cũng nằm trong chủ trương phát triển.
Cánh Thượng Hải quy tụ các đảng viên tự xưng là cách tân, đòi hiện đại hóa Trung Quốc qua việc phát triển các tỉnh ở vùng duyên hải, sẵn sàng cấu kết với doanh nghiệp quốc tế và muốn đạt mức tăng trưởng cao. Họ muốn các tỉnh phải có thêm quyền hạn kinh tế để linh động đối phó với tình hình. Trong thực tế, đây là thành phần kinh doanh biến báo, lý tài và tham ô nhất và việc cấu kết để chia chác quyền lợi với các đảng viên và thân tộc trong Thái tử đảng đã xảy ra.
Ngược lại, gồm các đảng viên từng là Bí thư của các tỉnh nghèo và bị khóa trong lục địa, Đoàn Phái thì e sợ phân hoá nên đòi tập trung quyền lực vào trung ương, để dồn phương tiện thu vét từ các tỉnh duyên hải cho các địa phương và thành phần nghèo khốn ở bên trong. Họ có quan điểm gọi là “thân dân”, đại chúng hay “populist”, nhuốm mùi mị dân. Và tay chân thì cũng cấu kết để chia chác quyền lợi chứ không liêm chính như người ta mơ tưởng.
Bên cạnh các nhóm quyền lực chính trị và kinh tài của thành phần dân sự lại còn có quân đội.
Hệ thống lãnh đạo quân đội Trung Quốc có hai cơ chế cùng một tên và cùng một thành phần 12 người để chỉ huy quân đội ở trong bộ máy đảng và trong bộ máy nhà nước. Đó là Trung ương Quân ủy hội.
Lãnh đạo Quân ủy Trung ương đương nhiên là Tổng bí thư kiêm Chủ tịch Nhà nước, một nhân vật dân sự, hiện nay là Hồ Cẩm Đào. Trong số ba Phó Chủ tịch ở dưới thì người có quyền nhất cũng là một nhân vật dân sự, hiện là Phó Chủ tịch Tập Cận Bình. Còn lại là 10 viên tướng. Mặc dù các tướng lãnh không nằm trong chín người của Thường vụ Bộ Chính trị, họ thường xuyên họp hành riêng với hai lãnh tụ cao cấp nhất của đảng và cũng gây ảnh hưởng mà bên ngoài khó thấy ra.
Việc gây ảnh hưởng càng thuận tiện khi các phe phái dân sự cần huy động hậu thuẫn của quân đội trong cuộc đấu tranh để giành lấy quyền lực cho mình như hiện nay. Và rút kinh nghiệm từ Giang Trạch Dân, sau khi rời chức Tổng bí thư và Chủ tịch nước vẫn còn lãnh đạo Quân ủy thêm hai năm, Hồ Cẩm Đào sẽ tiếp tục ở lại như một Thái thượng hoàng và giới hạn quyền lực của Chủ tịch Tập Cận Bình.
Chính là khung cảnh đấu đá ấy mới khiến các tướng lãnh cực đoan nhất có thể đẩy Trung Quốc vào tư thế hung hăng ngang ngược như hiện nay ở ngoài Đông hải.
Vào Đại hội 18 sắp tới, bảy trong chín Ủy viên Thượng vụ Bộ Chính trị sẽ phải về hưu vì tuổi tác nên chỉ còn lại hai người. Đó là Phó Chủ tịch Tập Cận Bình, thuộc Thái tử đảng và là người được Giang Trạch Dân cất nhắc và đỡ đầu từ chục năm trước. Người kia là Phó Thủ tướng Lý Khắc Cường, nhân vật thân tín gần Hồ Cẩm Đào và sẽ lên làm Tổng lý Quốc vụ viện (Thủ tướng).
Việc đề cử bảy người khác từ Bộ Chính trị vào Thường vụ Bộ Chính trị là mục tiêu đấu tranh từ nhiều năm qua của các phe nhóm trên. Vụ Bạc Hy Lai bị bay chức là một kết quả bất ngờ nhưng chỉ là mặt nổi không thể che giấu của những đòn hiểm độc chìm sâu bên dưới.
Những tin đồn mới nhất cho thấy Hồ Cẩm Đào đã nhân vụ khủng hoảng này mà tiến xa hơn trong việc xây dựng ảnh hưởng và đạt một thắng lợi khi mọi người đều đồng ý rằng Thường vụ Bộ Chính trị của khoá 18 sẽ chỉ còn bảy người thay vì chín người. Tức là chỉ có năm người được đưa lên vị trí cao hơn.
Căn cứ trên thành phần và tuổi tác, Thường vụ mới sẽ có ba người thuộc Đoàn Phái của Hồ Cẩm Đào. Đó là Lý Khắc Cường, Lý Nguyên Triều (sẽ làm Trưởng ban Tổ chức Trung ương) và Bí thư Quảng Đông Uông Dương, nổi tiếng thực tiễn và cởi mở. Ba người kia lại gần với phe Giang Trạch Dân và Tập Cận Bình, đó là Phó Thủ tướng Vương Kỳ Sơn, Bí thư Thượng Hải Du Chính Thanh và Bí thư Trùng Khánh (vừa thay thế Bạc Hy Lai) là Trương Đức Giang.
Tuy nhiên, vì lý do tuổi tác – phải về hưu ở tuổi 69, hoặc có khi sớm hơn một hoặc hai năm – Vương Kỳ Sơn và Du Chính Thanh sẽ chỉ làm được một nhiệm kỳ và rời chức sau Đại hội 19, vào năm 2017. Trong khi ấy, thuộc phe Hồ Cẩm Đào là những người trẻ hơn, thuộc lớp 50 tuổi, nên sẽ còn tiếp tục lãnh đạo trong 10 năm tới. Ngoài ra, ông ta cũng đã cất nhắc được những người thuộc thế hệ thứ sáu vào trong Bộ Chính trị, như Bí thư Nội Mông là Hồ Xuân Hoa (dù cùng họ nhưng không có liên hệ gia đình) hay Bí thư Hồ Nam là Chu Cương….
Chúng ta trở lại bí ẩn Tập Cận Bình, người sẽ lên thay Hồ Cẩm Đào, bỗng dưng lại bặt vô âm tín!
***
Sau 10 năm khủng hoảng từ cuộc Đại văn cách (Cách mạng Văn hoá Vô sản Vĩ đại từ 1967 đến 1976 là khi Mao Trạch Đông tạ thế), Đặng Tiểu Bình đã giành được quyền lực để tiến hành cải các kinh tế từ đầu năm 1979. Nhưng chỉ 10 năm sau là khủng hoảng bùng nổ với cao điểm là vụ tán sát Thiên an môn năm 1989. Khi ấy, ông phải rút kinh nghiệm từ những vụ đấu đá quyền lực thời Mao đến những biến động chính trị thời mở cửa mà đề ra giải pháp chính trị khác, gồm các đặc điểm sau đây:
Thứ nhất, không tập trung quyền lực vào trong tay một người, người cuối cùng chính là họ Đặng, mà phải phân chia quyền hạn cho nhiều người nhiều nhóm để tránh nạn độc đoán. Thứ hai, trong việc chia quyền giữa các phe nhóm thì phải có sự đồng thuận qua tiến trình thuyết phục, vận động hay mặc cả. Thứ ba, từ vụ Thiên an môn, đảng phải có viễn kiến mà chuẩn bị trước những người sẽ lãnh đạo trong 10 năm tới.
Cùng Giang Trạch Dân, Lý Bằng và Chu Dung Cơ là những nhân vật nổi lên sau vụ Thiên an môn, ông đã chọn Hồ Cẩm Đào và Ôn Gia Bảo, để họ có cả chục năm học nghề và thu thập kinh nghiệm từ các nhiệm sở liên tiếp. Cũng do sáng kiến đó của Đặng Tiểu Bình, thế hệ lãnh đạo thứ năm là Tập Cận Bình hay Lý Khắc Cường được Giang Trạch Dân và Hồ Cẩm Đào cất nhắc và đào luyện từ Đại hội 16 vào năm 2002, rồi mới lên chức sau Đại hội 17 vào năm 2007 để sẽ lãnh đạo từ đầu năm tới sau Đại hội 18 vào cuối Tháng 10 (có khi là giữa Tháng 11 nếu chưa đạt thoả thuận chung).
Phương pháp đó của Đặng Tiểu Bình quả nhiên là tạo ra sự ổn định chính trị hiếm hoi trong hệ thống quyền lực của đảng mỗi khi có sự chuyển quyền từ 80 năm nay.
Tuy nhiên, và đây mới là vấn đề, phương pháp này cũng có những nhược điểm hiển nhiên.
Yêu cầu về thỏa hiệp giữa các phe phái khiến lãnh đạo không thực hiện nổi những ưu tiên sinh tử của đảng. Thí dụ xa là ba kế hoạch phát triển các tỉnh lạc hậu bị khóa trong đất liền đã được đề ra từ thời Giang Trạch Dân qua thời Hồ Cẩm Đào mà vẫn không có kết quả. Thí dụ gần là ưu tiên giảm đà tăng trưởng để tiến hành cải cách theo kiểu từ lượng chuyển ra phẩm. Ưu tiên này được Hội nghị Ban chấp hành Trung ương kỳ V của khóa 17 nêu ra từ năm kia rồi năm ngoái – mà sau cùng lại phải buông, là tình trạng hiện nay.
Những chuyện đó cho thấy nhược điểm thứ hai là hệ thống chính trị có vẻ ổn định này không thể đối phó với loại đột biến ngắn hạn. Mọi người đều có thể đồng ý về việc cải tổ từ lượng sang phẩm là chấp nhận đà tăng trưởng thấp hơn để bẻ tay lái mà cỗ xe khỏi bị lật. Nhưng nhu cầu đó bị chặn vì vụ Tổng suy trầm toàn cầu 2008-2009 và lãnh đạo phải bơm tiền cấp cứu nên thổi lên bong bóng đầu cơ. Nghĩa là khi bị bất ngờ thì lúng túng và xoay không kịp.
Sau cùng, nhược điểm thứ ba, những dàn xếp công phu từ cả chục năm để chuẩn bị thế hệ lãnh đạo mới đã bị tan rã khi gặp đột biến chính trị. Tổng suy trầm quốc tế hay vụ khủng hoảng Trùng Khánh đã phá hỏng kế hoạch đưa Tập Cận Bình lên lãnh đạo. Nhân vật này có thể bị đau hay bị nạn, chuyện ấy không quan trọng bằng sự kiện là lãnh đạo Bắc Kinh ngày nay không có giải pháp thay thế con gà họ Tập! Vì chế độ kiểm duyệt, cư dân trên mạng phải dùng chữ “Thái tử” để nói về nhân vậy này, nếu không là mọi tin tức hay bình luận đều bị xoá.
Khi ngẫm lại thì nếu cùng với Tập Cận Bình, các lãnh tụ trong Bộ Chính trị đề cử thêm một tay dự khuyết từ 10 năm trước thì trận đấu bên trong sẽ còn dữ dội gấp đôi. Họ không muốn như vậy nên ngày nay mới bần thần chưa biết phải tính sao nói gì về người lãnh đạo, chỉ có hơn một tháng trước khi tay này lên chấp chánh. Và nếu là người mập phì (quãng 90 ký lô) dễ đau yếu và không thể tập trung làm việc 10 tiếng một ngày khi mọi sự chung quanh đều bấn loạn thì chuyện đấu đá sẽ còn tiếp tục.
Kết luận
Phải chi cứ tranh cử tèm lem và ồn ào như tại Hoa Kỳ với một bản Hiến pháp công khai nói ra luật chơi dân chủ trong một thể chế liên bang.
Nôm na là không có dân chủ thì phải đá khéo. Xin đừng nói lái.
Nguyễn-Xuân Nghĩa
