Từ khi các vụ bê bối xung quanh vụ lật đổ Bạc Hy Lai, Bí thư Thành ủy Trùng Khánh hồi tháng 3, Trung Quốc có vẻ như đang trên bờ vực cải cách – hay là hỗn loạn. Trong khi lời kêu gọi tiến hành cải cách khẩn trương của Thủ tướng Ôn Gia Bảo lên báo chí chính thức, trở thành thông báo “tấn công vào thành trì cải cách”, thì “Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đặt ra những giới hạn vững chắc cho các thành tựu mà một cuộc cải cách như thế có thể đạt được, nhất là khi các thế lực thù địch có thể sẽ lợi dụng mọi bất ổn chính trị. Số ra gần đây nhất của tạp chí Hồng Kỳ (Cờ Đỏ), cơ quan ngôn luận của trường Đảng Trung ương, đã đề cập đến “cải cách thể chế chính trị” để ĐCSTQ có thể thích ứng với bản chất luôn biến động của xã hội Trung Quốc, ít nhất cũng thừa nhận sự bất mãn ở cấp cao với trạng thái chính trị hiện hành. Một cuộc cải cách như thế, cho dù có tỏ ra khiêm tốn tới mức nào đi nữa trước mắt người ngoài cuộc, thì cũng có thể gây chia rẽ, và giới lãnh đạo Trung Quốc có lẽ đang cố gắng giữ lấy sự trung thành của quân đội, đề phòng khi chia rẽ trong nội bộ lãnh đạo dẫn tới bất ổn xã hội.
Từ hồi đầu năm, báo chí của quân đội và của chính phủ Trung Quốc đã nổi một hồi trống gay gắt khi nói về nguy cơ lực lượng Quân đội Giải phóng Nhân dân (QĐTQ) phải chấp nhận “phi chính trị hóa quân đội, tách (Đảng Cộng sản Trung Quốc) khỏi quân đội, và quốc hữu hóa quân đội”. Hồi trống này đã kéo dài hơn nhiều so với nhiều người tưởng lúc đầu, khi họ nghĩ đó chỉ là những điều kiện có tính ý thức hệ đặt ra cho các thanh niên mới gia nhập quân đội đầu năm nay – hay thậm chí nghĩ là nó có liên quan đến những mối quan hệ giữa QĐTQ và ông bí thư bị lật đổ Bạc Hy Lai.
Những sự kiện được chọn ra dưới đây làm nổi bật một điều là, chỉ có một số rất ít báo chí chính thống của Trung Quốc chú ý đến những nguy cơ về một lực lượng QĐTQ không trung thành, cũng như đến các yêu cầu đặt ra cho giới quan chức quân đội là phải có quan hệ thân thiết với đảng:
– Ngày 25-6, tờ Nhân Dân Nhật Báo có bài viết của một chính ủy Khu vực Quân sự Tế Nam, hô hào các cán bộ trong quân đội hãy mạnh mẽ hơn nữa, chống lại những quan điểm sai lầm về vai trò chính trị của QĐTQ trong bối cảnh một xã hội Trung Quốc ngày càng đa nguyên hơn.
– Ngày 17-6, tờ Nhật báo QĐTQ kêu gọi các quan chức quân sự trung thành với ĐCSTQ, hàm ý nói rằng nhiều quan chức không đủ tận tụy với việc tiếp tục duy trì quyền lãnh đạo của đảng.
– Ngày 15-5, Nhật báo QĐTQ có bài xã luận khuyên quân đội nhìn nhận cho rõ âm mưu đằng sau những nỗ lực nhằm chia rẽ quân đội với đảng, và yêu cầu phải trung thành với hệ thống chính trị căn bản, theo đó ĐCSTQ được đặt cao hơn quân đội.
– Ngày 6-4, Nhật báo QĐTQ có bài xã luận rằng QĐTQ cần hợp tác vững chắc với đảng để bảo đảm ổn định chính trị, vì lẽ kinh nghiệm lịch sử cho thấy cạnh tranh ý thức hệ sẽ căng thẳng hơn khi ĐCSTQ đối diện với những khoảnh khắc cải cách mang tính quyết định.
– Ngày 19-3, Nhật báo QĐTQ xuất bản một bài báo nêu rõ, QĐTQ cần chống lại “ba quan niệm sai lầm” nói trên về sự phát triển của quân đội Trung Quốc, và họ tuyên bố “luôn luôn đặt việc xây dựng ý thức hệ và chính trị lên hàng đầu”, bởi lẽ, đó là một công cụ thiết yếu để củng cố QĐTQ.
– Ngày 13-3, Tân Hoa Xã có bài viết về ý kiến của Chủ tịch Hồ Cẩm Đào, nói rằng “mọi quân nhân trong quân đội đều phải ý thức rằng, phát triển, trong khi vẫn duy trì ổn định, là mối ưu tiên lớn”. Ông ta nhấn mạnh rằng QĐTQ và cảnh sát, công an có vũ trang, phải tập trung vào nhiệm vụ quốc phòng và xây dựng quân đội, và tuân thủ các đòi hỏi căn bản của việc đạt được tiến bộ trong khi vẫn duy trì ổn định.
Như ông Dennis Blasko, chuyên gia QĐTQ đã viết hồi đầu năm: “Không rõ ai – nếu có ai đó đứng đằng sau QĐTQ – đã đề xuất việc chia rẽ, phi chính trị hóa hay là quốc hữu hóa quân đội”. Tất cả những gì người ta có thể biết là, người duy nhất đưa ra tuyên bố về việc đảng kiểm soát quân đội, là một nhà báo, biên tập viên của một tờ báo dân sự, người này đã nhanh chóng bị đuổi việc. Và Nhật báo QĐTQ đã tránh nêu tên, thậm chí không nhắc tới những người thuộc QĐTQ và đang mất lòng tin vào ĐCSTQ. Không có lý do thật sự nào được đưa ra cả, điều đó cho thấy cần phải tìm đến những nguyên nhân khác.
Hồi tháng 5, một thành viên giấu tên ở Đại học Quốc phòng Trung Quốc nói với tờ Hoàn Cầu Thời báo rằng, lý do thực sự để người ta lo ngại về sự trung thành của quân đội có lẽ liên quan đến các âm mưu của nước ngoài, ngày càng dữ dội, nhằm phá hoại quá trình chuyển giao quyền lực trước Đại hội 18 của Đảng. Tuy nhiên, giải thích này không lý giải gì về tính chất lặp đi lặp lại của những lời kêu gọi nói trên – hoặc tại sao những lời kêu gọi như thế là đủ để chống lại mưu đồ của thế lực thù địch nhằm trung lập hóa QĐTQ về ý thức hệ. Nhưng cách giải thích đó cũng đã làm nổi bật tầm quan trọng của bối cảnh chính trị trong nước ở Trung Quốc năm nay, trong mọi vấn đề.
Công cuộc chuyển giao quyền lực lãnh đạo tại Đại hội Đảng lần thứ 18 gần như chắc chắn sẽ ghi nhận việc hơn nửa Bộ Chính trị luân chuyển công tác và chỉ có 2 trong tổng số 9 ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng ở lại. Hơn thế nữa, có một sự chuyển giao thế hệ đang diễn ra, và sẽ đưa các vị lãnh đạo Trung Quốc ra khỏi cái bóng của Đặng Tiểu Bình, người có ảnh hưởng tới tất cả các tổng bí thư ĐCSTQ, từ Hồ Diệu Bang tới Hồ Cẩm Đào.
Mặc dù sự chú ý thường dồn về những lời kêu gọi dân chủ của Thủ tướng Ôn Gia Bảo, được đăng tải rất kỹ, nhưng cuộc đấu tranh thực sự để cải cách trong ĐCSTQ là về vấn đề thực hiện, và làm thế nào để nhận được nhiều hơn từ một hệ thống chính trị dường như ngày càng không thể chống chọi lại với các khó khăn từ bên trong.
Vào tháng ba và tháng tư, một loạt xã luận đăng trên Nhân Dân Nhật Báo, Hoàn Cầu Thời Báo, Trung Hoa Nhật Báo, và Tân Hoa xã, có vẻ như đã khởi động một chiến dịch có phối hợp, nhằm ủng hộ cải cách, ngay cả khi ngôn từ trong các bài đã chỉ rõ ra rằng cải cách chính trị kiểu phương Tây là không thể được. Báo chí chính thống, với mặc định rằng ĐCSTQ duy trì được vị trí lãnh đạo của mình, đã công kích các quan chức, cán bộ tham nhũng, và cổ súy cho cải cách hành chính để nâng cao hiệu quả vận hành.
Việc tập trung vào cải thiện hiệu quả vận hành đã tạo ra một loạt quan điểm khác nhau. Ví dụ, Bắc Kinh có vẻ như tham gia vào một cuộc duyệt xét lại nghiêm túc các định chế quốc doanh – những cơ quan có liên quan đến việc chuyển đổi các tổ chức có hoạt động gần với kinh doanh, như các nhà xuất bản, thành doanh nghiệp thực sự. Đối với những người không tin vào khả năng đó, hãy lưu ý đến phí đăng ký đọc các số phát hành trên mạng của tờ Nhân Dân Nhật Báo, hay là giá bán 1 đô la cho một tờ Trung Hoa Nhật Báo trên đường phố Mỹ. Những cuộc cải cách khiêm tốn, dựa vào hiệu quả hoạt động như thế, có ảnh hưởng thực sự để thay đổi chính trị Trung Quốc hay không thì lại là chuyện khác; tuy nhiên, thêm nhiều quan điểm mạnh mẽ khác dường như đang lan dần ra.
Tạp chí của Đảng, tờ Hồng Kỳ, hồi đầu tháng này có đưa ra câu hỏi, liệu Đặng Tiểu Bình, cha đẻ của chính sách Cải cách và Mở cửa, có phê chuẩn cải cách thể chế chính trị hay không (nếu ông còn sống – ND). Trong khi tờ tạp chí tuyên bố, một cách không gây ngạc nhiên, rằng ông Đặng sẽ bác bỏ dân chủ hóa kiểu phương Tây, thì nó lại mở ngỏ khả năng đón nhận những thay đổi về cấu trúc để giữ lại ĐCSTQ, bởi vì cần có ĐCSTQ để thích ứng với cải cách xã hội và lật đổ nền hành chính quan liêu, trì trệ ở Trung Quốc. Lời biện hộ về ý thức hệ này – vượt ra khỏi trường Đảng Trung ương mà đứng đầu là Phó Chủ tịch Tập Cận Bình – có thể báo trước một mức độ lịch thiệp và nhã nhặn hơn trong cuộc đấu đá đảng phái, làm chia rẽ Tập và Hồ Cẩm Đào, cũng như người cầm ngọn đèn cải cách của Hồ – bí thư tỉnh Quảng Đông, Uông Dương.
Nhưng các lời biện hộ giáo điều, được đóng dấu kín mít, là không đủ.
Câu răn dạy nổi tiếng của Mao Trạch Đông, rằng “quyền lực chính trị hình thành từ họng súng” và “Đảng ra lệnh cho súng”, càng làm nổi rõ vai trò của QĐTQ và Công an Vũ trang Nhân dân, như là những người bảo vệ quyền lãnh đạo của ĐCSTQ. Vào thời điểm có những bất ổn về chính trị, sự trung thành của quân đội (mà giờ đây là của lực lượng bán quân sự) là nền tảng cho phép đảng mạo hiểm chính trị. Đạp đổ những lợi ích cố thủ trong một hệ thống vốn dĩ thăng quan tiến chức chỉ nhờ vào việc duy trì mãi mãi ĐCSTQ sẽ tạo ra chia rẽ trong nội bộ đảng, vì nó thay đổi luật chơi đối với các quan chức đang lên – những người có quyền lợi liên quan đến trạng thái chính trị hiện hành, và những người có thể thất bại nếu bị vạch trần bộ mặt.
Các nhà quan sát hẳn thấy sự trung thành của quân đội Trung Quốc như là một điều kiện tiên quyết cho cải cách chính trị, khi mà thách thức của cải cách kéo theo việc phá vỡ tính quan liêu xơ cứng của đảng mà dường như khuyến khích các nhóm lợi ích tham nhũng. Và cái điệp khúc liên tục nói rằng ĐCSTQ nên kiểm soát QĐTQ có thể là một dấu hiệu cho thấy rằng các cuộc thảo luận cải cách là có thực, cho dù không chắc chắn sẽ được thực hiện.
Mặc dù một số lời đồn đại về khả năng quốc hữu hóa quân đội có thể là sự thật, nhưng lời giải thích sau đây mới khả dĩ. Nếu sự trung thành của QĐTQ với đảng, đặc biệt với Hồ Cẩm Đào và Tập Cận Bình, không được bảo đảm duy trì, thì sẽ hầu như chẳng còn lý do để lãnh đạo Trung Quốc mạo hiểm bằng một cuộc thảo luận đau đớn, có khả năng công khai chia rẽ đội ngũ lãnh đạo. Bài học quan trọng nhất của những biến cố hỗn loạn năm 1989 là, lãnh đạo không nên thể hiện sự mất đoàn kết ra trước công chúng. Hồi trống kêu gọi trung thành của QĐTQ có ý cho rằng đây là một nguy cơ thật sự. Có lẽ một sự tiếp tục tình hình hiện nay nên được xem như dấu hiệu của bất ổn gia tăng trong ban lãnh đạo và là dấu chấm hết đối với các khả năng cải cách trong nội bộ đảng.
Tác giả: Peter Mattis [chủ bút tờ “China Brief” của Quỹ Jamestown]
Người dịch: Đan Thanh
Nguồn: The Diplomat — Ảnh: Jason Chafin lấy từ Flickr
Is China Scared of a Coup?
Since the controversy surrounding the ouster of Chongqing Party Secretary Bo Xilai in March, China has appeared to be teetering on the edge of reform—or of chaos. While Premier Wen Jiabao’s calls for urgent reform turned into official press notices to “assault the castle of reform,” the Chinese Communist Party (CCP) set firm limits on what such reform could accomplish, especially as foreign hostile forces might try to take advantage of any political instability. The latest issue of the Central Party School journal, Red Flag, mentioned “structural political reform” for the CCP to adapt to the changing nature of Chinese society, at least acknowledging high-level dissatisfaction with the political status quo. Such reform, however modest it appears to outsiders, could be divisive and China’s leaders may be trying to shore up the military’s loyalty lest leadership splits lead to social disorder.
The Chinese official and military press has sounded a relentless drumbeat since the beginning of the year about the dangers of the People’s Liberation Army (PLA) succumbing to “depoliticizing the military, separating the [Chinese Communist Party] from the military, and nationalizing the military.” This drumbeat has lasted far longer than might be expected if it were only about the ideological conditioning of new conscripts who joined their units early this year—or even if it was related to the ousted Bo Xilai’s links to the PLA.
The selections below highlight just a few of the official Chinese press articles drawing attention to the dangers of a disloyal PLA and the need for military officers to close ranks around the CCP:
-On June 25, the People’s Daily ran an article by a Jinan Military Region political commissar exhorting military cadres to more aggressively challenge mistaken ideas about the PLA’s political role in the face of growing pluralism in Chinese society.
-On June 17, the PLA Daily called for military officers to maintain their loyalty to the CCP, suggesting many officers were insufficiently committed to the party’s continued rule.
-On May 15, a PLA Daily op-ed encouraged soldiers to recognize the conspiracy behind efforts to separate the army from the party, and the need to adhere to the fundamental political system that places the CCP above the army.
-On April 6, the PLA Daily editorialized that the PLA needed to be firmly aligned with the party to ensure political stability, because historical experience has demonstrated ideological competition intensified whenever the CCP faced a crucial moment of reform.
-On March 19, the PLA Daily ran an article stating the PLA needed to resist the “three mistaken ideas” listed above about the Chinese military development, stating “always put ideological and political construction first” because it is an essential requirement for strengthening the PLA.
-On March 13, Xinhua carried an article on President Hu Jintao opining that “every soldier in the military must be aware that development while maintaining stability is the priority. Hu stressed that the PLA and the armed police must focus on national defense and army building, and adhere to the fundamental requirement of making progress while maintaining stability.”
As PLA expert Dennis Blasko wrote earlier this spring, “It is unclear who, if anybody within the PLA, proposes to separate, depoliticize or nationalize the military” As far as anyone can tell, the only person to make a statement about the party’s control of the military was a civilian newspaper editor, who was promptly sacked. And the PLA Daily has refrained from naming names or even suggesting who in the PLA may be losing faith in the CCP. The absence of a real reason indicates the need to start looking elsewhere.
An anonymous faculty member of China’s National Defense University told the Global Times in May that the real reason for the concern over military loyalty probably related to intensifying foreign efforts to disrupt the leadership transition ahead of the 18th Party Congress. This explanation however does not explain the repetitive nature of these calls—or why such calls would be sufficient to counter a hostile power intent upon ideologically neutering the PLA—but it does highlight the important of the domestic political context for all things in China this year.
The leadership transition at the 18th Party Congress almost certainly will see more than half of the Politburo turn over and only two of nine members of the Politburo Standing Committee remain. Moreover, there is a generational transition underway that will carry the Chinese leadership out of the shadow of Deng Xiaoping, who named every CCP General Secretary from Hu Yaobang to Hu Jintao.
Although attention often focuses on Premier Wen Jiabao’s well-publicized calls for democracy, the real reform battle within the CCP is over performance and how to get more out of a political system that seems increasingly unable to meet internal challenges.
In March and April, a series of People’s Daily, Global Times, China Daily, and Xinhua editorials seemed to launch a coordinated campaign in favor of reform, even if the language made clear Western-style political reform was untenable. Assuming the CCP retained its leadership position, the official press attacked corrupt cadres and advocated administrative reforms to improve performance.
Focus on improving performance has generated a number of different ideas. For example, Beijing appears to be engaged in a serious review of government-owned institutions that may involve transforming business-like organizations, like publishing houses, into genuine enterprises. For those that doubt such possibilities, it is worth noting the subscription fee for viewing electronic back-issues of the People’s Daily or the $1.00 cost of the China Daily on U.S. streets. Whether such modest, performance-based reform has real potential to change Chinese politics is another matter, however, more substantial ideas appear to be percolating.
The party journal Red Flag earlier this month posed the question of whether Deng Xiaoping, father to the Reform and Opening Policy, would have approved of structural political reform. While the journal unsurprisingly stated Deng would have dismissed Western democratization, it did open the door to structural changes that retained the CCP, because of need for the CCP to adapt to China’s social evolution and to break down a stagnant bureaucracy. This ideological justification—coming out of the Central Party School headed by Vice President Xi Jinping—could herald a greater degree of comity across the factional divide that separated Xi and Hu Jintao—as well as Hu’s torchbearer of reform, Guangdong Party Secretary Wang Yang.
But hermetically sealed doctrinal justification for reform is not enough.
Mao Zedong’s famous dictum that “political power grows out of the barrel of a gun” and that “the Party commands the gun” highlights the role of the PLA and the People’s Armed Police as guarantors of CCP rule. At times of political uncertainty, the loyalty of the military (and now paramilitary) forces is the foundation that allows the party to take political risks. Breaking down entrenched interests in a system that has promoted cadres based on perpetuating the CCP is bound to create divisions within the party, because it changes the rules on rising officials who have a stake in the status quo and others who may fall if exposed.
Observers probably should see PLA loyalty as a prerequisite for political reform, when the challenge of reform involves breaking down an ossified party bureaucracy that seems to encourage corruption-based interest groups. And the constant refrain that CCP should control the PLA may be a sign that reform discussions are real, if uncertain in implementation.
Although some rumors about military nationalization may be true, this alternative explanation is plausible. If the PLA’s loyalty to the party, especially to Hu Jintao and Xi Jinping, cannot be assured, then there is little reason to expect Chinese leaders to risk a bruising debate capable of publicly splitting the leadership. The key lesson of the tumultuous events of 1989 was that leadership should not show public disunity. The PLA loyalty drumbeat suggests this is a real concern. Continuation probably should be taken as sign of growing instability within the leadership and an end to the current possibilities of internal CCP reforms.
Peter Mattis is editor of the Jamestown Foundation’s “China Brief.”
