Suốt cả hai tuần nay, tuy đã có Tổng thống, cả xứ Pháp vẫn ở trong cuộc sốt tranh cãi chánh trị. Đúng vậy, tất cả các đảng phái thủ cựu nay tuy đã tiêu tùng, nhưng cái nhìn đảng phái vẫn còn là mẫu suy nghĩ, không đảng nào chịu tự kiểm, tự vấn cả…vẫn những luận điệu cũ rích, chỉ trích suông… Không một ai biết rằng với một thời cuộc mới với bao biến chuyển mới, cần một một cái nhìn mới. Với một Chánh phủ Édouard Philippe, tuy hữu phái, nhưng Tổng thống Macron lại là phi hữu, phi tả, hay cả hữu cả tả, với cái hướng trung dung, tập họp hòa đồng, làm việc cả với các chánh trị gia lẫn các nhơn sự các Xã hội Dân sự đã từng hoạt động sát với thực tế, có một cái nhìn thực tiễn …Và trong lúc mà dân Pháp, dân Liên Âu hay cả dân Mỹ vẫn còn đang lay hoay trong cái không khí đấu tranh chánh trị nội bộ. Ở Pháp, thì chỉ lo chống cái nhìn đột phá của tân Tổng thống, hay sử dụng nhóm cực hữu Le Pen làm con ngáo ộp răn đe ! Ở Mỹ, thì lo dòm ngó ông Trump và gia đình ông Trump. Và cả Mỹ lẫn Pháp, cả hai phe tả phái Dân chủ hay Xã hội, đều thua … nhưng chẳng chịu thua !
Trong khi đó, bên Tàu, tên trùm ma-phia đỏ, Xi Jinping đang dùng mọi mánh để bành trướng, chiếm đất, dành dân ! Nào « Nhứt Đái, Nhứt Lộ », nào giựt giây Chú Ủn Bắc Hàn phóng hỏa tiển hù Nhựt, hù Nam Hàn…Và tình hình thế giới vẫn tiếp tục tiến hành theo vận hành thế giới. Phe tử tế đàng hoàng vẫn phải tiếp tục họp để tìm những giải pháp thích hợp để điều hành một thế giới tử tế : nào họp Liên Âu, NATO, nào họp G7, rồi sẽ họp G20… và thế giới du côn vẫn tiếp tục du côn : Daesh hồi giáo quá khích đánh bom tự sát ở Manchester Anh Quốc ; quá khích hồi giáo bắn vào xe của giáo dân thiên chúa Giáo Copte Ai cập ;và Chú Ủn Bắc Hàn tiếp tục thử hỏa tiển ; và Chủ xì Xi Jinping tiếp tục cho Tàu bành trướng cũng cố, quân sự hóa các đảo nhơn tạo ; và Poutine ; và Erdogan… Và cuối cùng,… nói chuyện người, lại nghĩ đến ta… và
Việt Nam ta? Trong nước : những ai tranh đấu, ai đòi hỏi thì cứ tiếp tục tranh đấu đòi hỏi ; can trường đối mặt với Côn An dùi cui hành hung người dân lương thiện. Còn những ai thờ ơ, thì vẫn thờ ơ, vẫn ngày ngày thản nhiên chấp nhận xe cộ nghẻn đường, khói bụi mù mị. Thản nhiên ăn nhậu…Và thản nhiên, tối tối nhộn nhịp, vẫn thản nhiên vẫn ăn vẫn nhậu, vẫn ca vẫn hát …Thờ ơ vô cảm ? Hay bó tay, nhẫn nhục ? Và Hải ngoại chúng ta… la ó biểu tình, có đấy, nhưng chỉ cuối tuần… Xin cám ơn người Việt tỵ nạn Cộng sản chúng ta đã 42 năm giữ lửa, giữ tình ! Nhưng chớ quá mong Mỹ ủng hộ, mong Pháp ủng hộ dân chủ hóa Việt Nam… Và nếu…Nếu dược thành công ! Nếu ngày mai, nếu có một ngày… « có công mài sắt có ngày nên kim », dân Việt trong nước, người Việt Hải ngoại góp sức, thành công đánh đổ Đảng Cộng Sản, lấy lại quyền tự chủ…, ! Cũng đến lúc chúng ta đồng nghĩ đến quản trị một Việt Nam mới…một cơ chế chánh trị mới…
Ngày mai ấy không xa lắm đâu, rồi nó sẽ đến ! « Bất chợt ». « Bất chợt » như mọi hiện tượng của xã hội loài người, tất cả chỉ do sự gặp gở giữa cái bản chất » bất định » của thế giới và cái « ngẫu nhiên » của sự tiến bộ của vũ trụ và xã hội con người như nhà vật lý thiên văn học Hubert Reeves đã tả rõ cho chúng ta hiểu. Và chúng ta, vì tương lai một Việt Nam mới, phải …
1. Thử đi tìm một mẫu quản trị mới
Ngày mai, nếu Việt Nam ta dân chủ hóa ? Chắc phải đi tìm một mẫu quản trị, một mô hình cơ chế khả dĩ hữu hiệu. Quản trị Dân chủ là trong MỌI Quản trị phải có ĐẠI DIỆN dân, có tiếng nói của người dân. Vì đến ngày hôm nay, trong tất cả những cuộc đấu tranh, ta chưa thấy rõ một đòi hỏi chủ dân chủ nào cả ? Chỉ có phản kháng, chỉ có đòi quyền sống, quyền được nói nguyện vọng, quyền được ăn sạch, uống lành, đòi bồi thường… và sau đó ? Ai là người trách nhiệm những cơ sở công nghiệp đang làm ô uế sinh thái đất nước ta ? Bồi thường cái lỗi, chưa đủ ! Chương trình nào gìn giữ, bảo quản, hệ thống sinh thái tương lai ? Ai bảo đảm ? Chủ nhà máy ? Nhà cầm quyền ? Nếu là Nhà đương quyền, Đảng Cộng Sản Việt Nam ? Không tin được, vì Đảng Cộng sản đương quyền đã bán cả giang sơn gấm vóc cho Hán Tàu, dù tài phiệt tư bản Đài Loan hay ma-phiaTàu Cộng. Nào Formosa đầu độc Biển Đông, nào Hảng Giấy Lee & Man trên sông Hậu giết nguồn nước ngọt, hủy cá đồng bằng…Nào Nhân Cơ Bauxite, Dung Án… Bao nhiêu cơ sở Công nghiệp của Tàu Cộng bao nhiêu đồn điền thuộc địa HánTàu…Chưa kể hằng ngày hằng vạn dân Tàu xâm nhập các cửa khẩu, các thương cảng Việt Nam… mượn cớ du lịch, nhưng thật sự xâm chiếm, thuộc địa hóa âm thầm, Hán hóa nhẹ nhàng… Mốc 2020, Việt Nam sẽ là tỉnh lỵ Tàu đang đến dần ! Nha Trang nay nói tiếng Tàu, Hội An nay nói tiếng Tàu …Xí Xô Xí Xào, khạc nhổ, đái bậy, vứt rác phóng uế… bừa bãi, tùm lum !
Mong Tuổi trẻ, mong giới Trí thức, mong lòng người Việt toàn nước, thức tỉnh, mắc cở, nhìn thảm trạng hôm nay để mơ một ngày mai … Dẹp Tàu, Diệt Việt Cộng !
2. Với những tổ chức tương trợ
Xã hội chánh trị” đã ngự trị gần một thế kỷ, “Xã hội doanh thương” (la société marchande) và “Xã hội cộng đồng” (la société communautaire) hoàn toàn không có tiếng nói. Đặc biệt tại những quốc gia do độc tài toàn trị cai quản, như Việt Nam. Nhà Nước độc tài đã đè bẹp tất cả những cá nhơn thương nghiệp, hay những “cơ chế trung gian” (les corps intermédiaires). Ngày nay dưới sức bộc phát của kinh tế thị trường, các xã hội doanh thương phục hồi rất nhanh, nhưng trong tình trạng hỗn loạn, vì thiếu một khung pháp lý.
Các công ty quốc doanh được tư hữu hóa khá nhanh và dễ dàng, sự cạnh tranh bắt đầu thực hiện bởi sự thúc đẩy của hoàn cầu hóa. Nhưng con người và tâm trạng “cộng đồng” đến chậm hơn.
Bởi lẽ, thời xưa dưới chế độ độc tài toàn trị, quan niệm “tập thể” bị thúc đẩy đến cao độ, nhưng quan niệm ấy chỉ là bề mặt thôi, thật sự lúc bấy giờ, là thời gian của cá thể cao độ, mạnh ai nấy lo, “tôi lo cho tôi và gia đình tôi trước”. Chụp giựt, mạnh ai nấy lo chụp giựt là tâm trạng công dân dưới thời “tập thể” lãnh đạo. Ngày nay, những dấu vết chánh trị ấy vẫn còn, mặc dầu xã hội doanh thương đã hoạt động bình thường. Làm sao có được cái yên tâm để lo cho người khác và lo việc chung ? !
Một chương trình công dân giáo dục phải được nghĩ đến. Những công dân có nhiệt tình, có tinh thần cộng đồng, hãy gánh vác việc tổ chức lại những cơ cấu xã hội và những cơ chế tương trợ cộng đồng. Thoạt tiên là gia đình, ngày nay, tánh cách gia đình đã bị phá vỡ, cộng đồng gia đình là môi trường tạo sự tương trợ và hòa hợp, không nói đến gia đình là phủ nhận nền tảng của xã hội.
Trong khi chờ đợi một quan niệm mới để tổ chức lại gia đình, chúng ta phải cố gắng đào tạo những đức tánh căn bản để phát triển “những tập tục đời sống hội đoàn”, “những sáng kiến tương trợ” và “những hy sanh cá nhơn”.
Phát huy những đức tánh ấy là thực hiện được những đóng góp của công dân đối với nền dân chủ. Đo đó, thể hiện những “đức tánh dân chủ” của những người công dân mới.
3. Với những sáng tạo, với một xã hội có trách nhiệm và đạo đức
Không phải chỉ tạo ra những hội đoàn, những xã hội dân sự là chúng ta có dân chủ tham dự. Phải có những “con người thật sự dân chủ”.
Thật sự dân chủ là phải có tinh thần trách nhiệm. Việc đầu tiên là dấn thân, và khi dấn thân ta phải có tinh thần trách nhiệm. Chú ý đến người khác, quan tâm đến tha nhơn, biết lắng nghe ý kiến của kẻ khác trong tinh thần tương kính, tương trọng và đạo đức trách nhiệm. Vạn sự khởi đầu nan, thoạt tiên bao giờ cũng khó, nhưng nếu biết cố gằng sẽ thành tập tục. Và khi đã đi vào tập quán, những người thờ ơ sẽ được cuốn hút đi vào dân chủ cùng với mọi người.
Trách nhiệm và Đạo đức phải được trau dồi từ thuở nhỏ. Dạy con từ thuở còn thơ. Con trẻ được trau dồi tinh thần trách nhiệm, đạo đức công dân, lòng vị tha, tương kính, sẽ là những công dân tốt. Hãy tổ chức ngay vào tuổi thơ những hội đoàn học sanh, biết làm nghĩa vụ công dân, biết quan tâm đến láng giềng, quan tâm đến tình bằng hữu, tinh thần hội đoàn, biết cá nhơn sống và hoạt động trong môi trường của mình, đi thăm người già, đi giúp đỡ người khiếm tật. Ngày nay, ở các quốc gia tiên tiến, và ngay cả ở Việt Nam, những Nhà thờ, những Hội thánh tôn giáo, những nhà Chùa, thường tổ chức những “Hội đoàn thanh thiếu niên” hướng dẫn các con trẻ tín hữu vừa học Giáo lý vừa làm việc thiện. Chúng tôi muốn nói, chúng ta không nên để việc ấy cho các Hội Thánh tổ chức.
Vì đấy không phải là việc thiện mà là “việc chung”, “việc của cộng đồng”. Tổ chức các “Hội đoàn thanh thiếu niên” là bổn phận giáo dục của nhà trường.
Phải đưa vào giáo dục những quan niệm : “xứng đáng”, “trách nhiệm”, “việc chung ”, “tự trọng”, “ tương kính”. “Con người và môi trường” phải biết sanh hoạt với những “Con người và môi trường”. Sống chung, sống cùng, chia xẻ một khung xã hội phải cần những đức tánh và đạo đức ấy. Sống chung là nhìn nhau, chào nhau và tôn trọng lẫn nhau.
Để Kết Luận
Theo thiển ý, hãy tổ chức ngay những bài học công dân giáo dục. Tu Thân, Trị Quốc.
Tu thân, nói rõ vai trò của con người và ảnh hưởng của môi trường qua một nền giáo dục, trau giồi Đạo đức công dân.
Trị Quốc, bắt đầu bằng những suy nghĩ đóng góp vào cộng đồng xã hội của mình, đầu tiên là đối với gia đình mình : một người con tốt, hiểu rõ bổn phận đối với cha mẹ; cha mẹ cũng thế, thi hành đúng bổn phận đối với con, giảng dạy cho con mình biết thế nào là cộng đồng, là môi trường xã hội, văn hóa và kinh tế …
Hãy tổ chức những hội đoàn thiện nguyện ngay trong thời niên thiếu của những con trẻ, những hội đoàn thiện nguyện tại các khu phố của mình. Hãy chứng minh rằng những đường giây thiện nguyện này sẵn sàng làm việc, thay thế những cơ quan xã hội cộng đồng do chánh phủ thành lập. (Việt Nam đã có sẵn những tổ chức Nhà Thờ, Chùa, phục vụ cho cộng đồng tín hữu hay Phật Tử. Đó là truyền thống cộng đồng của dân tộc Việt Nam, vốn có tự ngàn xưa)
Nếu chúng ta biết sử dụng “Xã hội dân sự”, thoạt tiên là những “Cơ cấu tổ chức tương trợ”: cho người khiếm tật, cho trẻ con bị tàn tật, cho các nạn nhơn bão lụt, giúp đỡ và giáo dục trẻ con bụi đời … Các xã hội dân sự có thể đi vào những chương trình to lớn hơn, như giúp đỡ Khoa học thực nghiệm nghiên cứu các bệnh nan trị : ung thư, Alzheimer, Parkinson, sốt rét… hoặc về Văn hóa, như chống nạn mù chữ, dạy nghề cho người nghèo …
Các “Xã hội dân sự ” hay “Cộng đồng” cũng còn vai trò thành lập những “Xã hội Công dân” hay những “Hội đoàn công dân” (les clubs citoyens) nghiên cứu những luật lệ hiện hành để bổ túc ngành hành pháp về luật bảo hiểm ; về luật thừa kế ; về luật hôn phối để bảo vệ người phụ nữ và con trẻ lúc ly hôn được hài hòa với sự phát triển và thay đổi của xã hội. Về mặt bảo vệ công nhơn, công đoàn phải có vai trò của công đoàn, là bảo vệ quyền lợi của công nhơn đối với chủ nhơn, Nhà Nước chỉ có vai trò trung gian mà thôi. Mỗi luật lao động phải được thương thuyết với các đại diện công đoàn, công đoàn phải có từng ngành, vì mỗi ngành có những đặc biệt và dị biệt đối với ngành nghề ấy. Mỗi mỗi hoạt động xã hội phải có những “Xã hội dân sự”, “Hội đoàn” để bảo vệ. Ý niệm Đạo Đức chánh trị và xã hội phải được nêu cao.
Cũng với ý niệm Đạo đức chánh trị và xã hội, những “Xã hội dân sự Chánh trị” sẽ là những hoạt động xã hội có tánh cách chánh trị được khuyến khích. Những xã hội chánh trị sẽ giúp các nhà cầm quyền đi đến sự quản lý tốt (la bonne gouvernance). Những xã hội chánh trị có thể là những hội đoàn công dân (associations citoyennes), những nhóm nghiên cứu và suy nghĩ (think tanks) hay là những Đảng phái.
Quan niệm Đảng phái “làm” chánh trị để “cướp chánh quyền” là một quan niêm sai lầm. Vai trò đầu tiên của Đảng chánh trị là “tham dự chánh trị”, tham dự chánh trị một quốc gia là “đồng quản lý” (co – gouverner). Tham dự ở ngay hạ từng cơ sở, ở quận, ở xã, ở làng với quan niệm “kiểm soát và đề nghị thay thế” (checks and balances). Đồng quản lý, là dòm ngó, thúc đẩy, đòi hỏi, chỉ trích, bàn tính, đề nghị và thay đổi cách điều hành ngay từ hạ từng cơ sở của xã hội. Đó là sử dụng quyền công dân, sử dụng quyền dân chủ. Trách nhiệm nhà cầm quyền, là điều hành tốt cơ sở từ dưới lên trên, tức từ xã, quận, tỉnh, quốc gia. Bên cạnh cơ quan hành chánh, bên cạnh cơ quan dân cử phải có những “Xã hội công dân” để làm nhiệm vụ kiểm soát, thúc đẩy, đề nghị… Dân chủ tham dự là như thế. Phải phá vỡ bức tường mà “các nhà chánh trị chuyên nghiệp” đã tạo thành một “thị trường chánh trị”.
Riêng Việt Nam ngày nay, đã đi và sẽ đi vào các tổ chức quốc tế và hệ thống thương mại quốc tế, dầu Nhà cầm quyền Cộng sản có muốn hay không muốn, dân chủ cũng sẽ đến với Việt Nam. Nhà cầm quyền Việt Nam không thể mãi mãi coi dân chủ là một món hàng cấm ở Việt Nam. Nhơn dân Việt Nam đang như trăm hoa đua nở, rộ lên những bộc phát, những nhu cầu dân chủ, những đòi hỏi công bằng pháp lý, những nhu cầu phát biểu, ngôn luận, ý kiến… đang dấy lên, điển hình qua những hội đoàn, đoàn thể, đảng phái…Tất cả những ấp ủ thầm kín đè nén đang bừng dậy. Nhà cầm quyền Cộng sản không thể mãi mãi bịt mồm 90 triệu đồng bào được.
Kiểm soát sự Dân chủ đang thức dậy bằng Công An trị, như nhà cẩm quyền cộng sản đang làm ở Việt Nam không phải là một giải pháp. Bắt và đàn áp người đấu tranh đòi dân chủ, bắt và đàn áp người xem mạng internet, bắt và đàn áp những vị luật sư đang hành nghề, vì những vị Luật sư nầy đang lập hồ sơ kiện cáo cho những người đi kiện Nhà Nước, là « phản nhân quyền », « phản dân chủ ».
Quyền được bào chữa là một quyền tối thiểu của con người. Anh có quyền buộc tội, tôi có quyền bào chữa. Anh phải chứng minh tôi có tội, tôi sẽ chứng minh tôi vô tôi. Đó là Dân chủ. Nhà cầm quyền phải tạo phương tiện để buộc tội và bào chữa tội : đó là Tòa Án, đó là thẩm phán, nhưng đó cũng là luật sư, mỗi phần hành một vai trò. Trạng sư, thẩm phán, quan tòa. Tòa Án xữ Đại hình thì có Nhơn dân làm quan tòa, đó là bồi thẩm đoàn, các vị bồi thẩm là những công dân được lựa chọn để làm nhiệm vụ xét xữ những vụ án có tánh cách quan trọng, đại hình.
Hồi Nhơn Sơn, Tháng Năm 2017 đầy hứa hẹn
TS Phan Văn Song
 Một Mẫu Quản Trị Mới, Một Hướng Chánh Trị Mới: Đối Thoại Công Tư){kind=link}